आपल्या मायबोली मराठी मातीच्या महाराष्ट्रातून उत्तराखण्डला येऊन मला आता जवळपास एक महिना होईल आहे. कोणत्याही ठिकाणी गेल्यावर त्या परिसरातील, आजूबाजूला असलेली प्रेक्षणीय स्थळे बघावी, त्यांना भेट द्यावी, एक सुंदर असा प्रवास करावा, आणि शेवटी शक्य होईल तितका निसर्गाचा आस्वाद घ्यावा अशी प्रत्येकाची इच्छा असते. मीही हीच ईच्छा घेऊन इथे आलेलोय. मात्र बदलत्या वातावरणामुळे व भौगोलिक परिस्थितीच्या बदलामुळे माझा आतापर्यंतचा वेळ स्वतःला इथल्या वातावरणात ऍडजस्ट करण्यातच गेला.
आठवडी सुट्टीचा दिवस म्हणजे 'रविवार'. इतके दिवस लोटल्यांनंतर शेवटी विचार केला चला आता उत्तराखण्ड राज्याला अजून जवळून न्याहाळूया, पर्यटनासाठी खास प्रसिद्ध असलेल्या आणि देवभूमी म्हणून प्रसिद्ध असलेल्या अशा राज्याला कोण भेट देऊ इच्छिणार नाही? शेवटी हा रविवार आपल्या कामी आणूनच घ्यावा, कुठेतरी फिरायला जावंच हा निर्धार मी केला. तसं कुठेही फिरायला जायचं म्हटलं तर सोबत मित्र हवेत, फिरायला कुणीतरी हवं कारण सर्व सोबत फिरण्याची मजा व त्यातील आनंद काही वेगळाच असतो. मात्र सध्या जागा नवीन आणि लोकही नवीन असल्याने मित्र म्हणून कुणाला सोबत घेऊन जावं असं कुणी लाभलं नाही आणि मित्र बनवायला तसा वेळही मिळाला नाही. असो, शेवटी फिरायला गेल्यावर तिथे नवे संपर्क साधणे, नवी ओळख होणे आणि त्यातच मग निसर्गाचा आनंद लुटणे ह्या गोष्टी मला आधीपासूनच खूप चांगल्या जमतात. शेवटी हा रविवार कुठेतरी फिरण्यास घालवावाच, एकटेपणाला विसरून सृष्टीत एक व्हावं या उद्देशाने मी प्रवास सुरु केला.
पहिला प्रवास-रुडकी ते देहराडून
सुरवातीला रूम वरून निघताना कुठे जायचं हे मी ठरवलेलं नव्हतंच, कुणीतरी सांगेलच, भेटेलच या विचाराने सर्वात आधी देहराडून जायचं ठरवलंच. सकाळी १०च्या सुमारास रूडकीवरून देहराडून बस पकडावी यासाठी वाट बघणे सुरु झालं. अचानक धो-धो पाऊस आला, आणि बसला यायला अर्धाएक तास उशिरही झाला. सुरवातीला अचानक पडलेल्या या पावसामुळे थोडं घाबरलोच मात्र त्यानंतर वातावरण उघडलं, सर्व थंड आणि स्वच्छ वाटू लागलं, बस आली आणि रुडकी ते देहराडून हा ७३ किमीचा प्रवास सुरु झाला. तसं कुणालाही जायचं असेल तर सरळ देहराडून साठी ट्रेनही आहे मात्र त्यांचं वेळ आणि पावसामुळे इथलं वेळापत्रक तितकं काही विश्वासाचं नसतं.
आता कुठे खरा उत्तराखंड राज्यातला प्रवास सुरु झाला होता. इथे प्रवास करताना एक गोष्टी प्रखरपणे अनुभवायला मिळावी कि इथे जेव्हा पाऊस पडतो तो खूप भयानक पडतो, पाऊस आणि वाहतूक ठप्प यांचे समीकरण निश्चित असते. काहीएक ठिकाणे मागे गेली आणि आता बसचा उत्तराखंड मधील टेकड्या आणि पर्वतरांगांमधून खरा प्रवास सुरु झाला.
बघताच क्षणी नजर टक लावून एकसारखी बघत राहावी अशी नयनरम्य सृष्टी, नुकताच पाऊस येऊन गेला होता आणि पाण्याने गार झालेली वनराई आल्हाद निर्माण करत सुखावत होती. बस आता एक बाजूला टेकडी, दुसऱ्या बाजूला दरी अशा ठिकाणावरून चालत सुटली होती, असंख्य झाडे झुडुपांनी सजलेली टेकड्यांची रांग हिरव्या निसर्गाचा पुरावा देत होती. नागमोड्या वळण मी याआधीही बघितल्या होत्या पण त्या काहीएक अंतरसाठीच मात्र इथे असंख्य नागमोड्या वळणा त्याही ९०° च्या कोनाहूनही लहान अंशाने वळण घेणाऱ्या होत्या. वाटेत रुंद- अरुंद रोड येत होते. समोर काही अंतरावर तर फक्त एकेरी वाहतूक होईल असेही रस्ते बघायला मिळाले. ह्या प्रवासात हे सर्व बघताना मन एकदम उत्साहित झाले होते मात्र मधातच असं वाटू लागायचं कि इतक्या भर पावसाळ्यात राज्य परिवहन मंडळाच्या बसेस एवढ्या उंच उंच डोंगरकपारीतून इतका लांबचा प्रवास कसा काय पूर्ण करत असतील? असो शेवटी ते शक्य होते, थोडा वेळ लागत असला तरी. मला वाटलं होतं त्याप्रमाणे अचानकच रस्त्यात अडथळे आल्याने दीड तासांचा प्रवास अडीच तासांवर गेला आणि शेवटी मी 'आयएसबीटी' या देहरादूनच्या बसस्थानकावर पोहचलो. सर्व वेगळं बघत असताना शेवटी कुठेतरी शहरात पोहचलोय याचा सुस्कारा मी घेतला. छान वाटलं. आता पुढे काय, याचा विचार आला.
आयएसबीटी- देहरादून-सहस्त्रधारा
आजचा सर्वांचा सर्वात जवळचा मित्र म्हणजे इंटरनेट, मीही त्याचा उपयोग करून घेतला. उत्तराखंड राज्यातील प्रेक्षणीय स्थळ शोधत असताना पहिलाच पर्याय मी निवडला तो म्हणजे हिमालयाच्या पर्वतरांगांचा एक भाग असलेला 'सहस्त्रधारा'. शेवटी निर्धार केला आणि जायचं ठरवलं. आयएसबीटीच्या चौकातच महानगर बससेवेच्या बस चालतात. इथे सिटी बसेस ओळखायच्या म्हणजे त्यांचा रंग निळा असतो, आणि आकाराने लहान, व पुणे, नागपूर, मुंबई इथल्या सिटी बसला असलेल्या विशिष्ठ प्रकारच्या नावसारखं तिथे त्यांना नाव नाही. ह्या बसेस महानगर बसेस म्हणूनच ओळखल्या जातात. इथून सरळ बस पकडून मी मुख्य देहराडून शहराला पोहचलो. खुपदा बस च्या थांबण्याचं ठिकाण 'घण्टाघर' म्हणून प्रसिद्ध आहे. तिथून सहस्त्रधारासाठी खास बस असतात. तोच पर्याय मी निवडला आणि शेवटी एक तासाच्या प्रवासानंतर मी माझ्या ठरवलेल्या ठिकाणी पोहचलो.
एक अभूतपूर्व भेट 'सहस्त्रधारा'
ठिकाणावर पोहचण्याच्या आधीच बसमधून दिसणाऱ्या उंच उंच टेकड्या, हिरवीगार झाडे, खोलवर दरी सारखा भाग आणि दोन उंच टेकड्यांच्या मधात तयार होणारे पाण्याचे ढग आधीच नजर आपल्याकडे खेचून घेतात. अवघ्या ५००मी. अंतराचा पायी प्रवास करून मी शेवटी 'सहस्त्रधारा' प्रवेशाच्या ठिकाणी पोहचलो आणि पोहचताच क्षणी अवाक होऊन राहिलो. आश्चर्यकारक असे नवलाईचे दृश्य, विहंगम असे वातावरण, गार गार असा वारा आणि दूरवर उंचच उंच अशा पर्वतरांगा आणि त्यांच्या कळसावरून नजरेस पडणारे धुक्यागत वाटेल असे निर्मित होणारे पाण्याचे ढग. हे सारे दृश्य नजरेला सुखावत होते, मनात एक आल्हाद निर्माण करत होते. आजपर्यंत आकाशात ढग वाहताना किंवा चालताना दिसतात अशी भ्रामंतीकाच मला वाटत असे मात्र आता प्रत्यक्ष तयार होणारे हे ढग मी पाहिले होते.
आता हळूहळू मी समोरचा प्रवास सुरु केला होता आणि तसे तसे निसर्गाचे सौंदर्य अजूनच बहरत चालले होते व देखावे अजूनच सुंदर वाटत होते.
हे स्थळ दोन्हीबाजूला विभाजलेले आहे व दोन्ही बाजूला दूरवर पसरलेल्या डोंगररांगा आहेत व त्यातून तुम्ही कल्पनाही करू शकणार नाही किंवा मोजुही शकणार नाही अशा हजारो जागेतून लहान-मोठ्या धारा पायथ्यापर्यंत खाली वाहत येत आहेत. त्या सर्व धारा एकेजागी वेगळवेगळ्या ठिकानांवरून येऊन एक होतात आणि एक प्रवाह निर्माण होतो जो वर्षभर सतत चालू असतो. त्याला थांबवता येत नाही व ते वाहणारे पाणी हे वेगवेगळ्या गुणधर्माने बनलेले व मिश्रित असलेलं आहे. आणि हाच प्रवाह ह्या ठिकाणाला दोन भागांत विभाजतो. म्हणून या पर्यटनस्थळाचं (हिलस्टेशन म्हणूनही) नाव 'सहस्त्रधारा' अस पडलेलं आहे. या जागेला ऐतिहासिक असा दर्जा मिळालेला आहे तो इथे प्राचीन काळापासून असलेल्या शिव मंदिर, लेणी आणि द्रोण गुहांमुळे. सुरवातीलाच हे शिव मंदिर आणि द्रोण गुहा आपल्याला डाव्या बाजूला असलेल्या प्रवेश द्वाराजवळ बघायला मिळतील. या मंदिरात दर्शन घेऊन पुढचा प्रवास सुरु करण्यासाठी सरळ रस्ता आहे.
इथे अजून मुख्यत्वाने नमूद करण्यासारखे असे कि या मंदिर आणि गुहांवर डोंगरकपार आणि त्यावर असलेल्या हिरव्यागार झाडांचं आच्छादन आहे. सुरवातीला हे बघताना थोडं भीतीदायक असं वाटतं मात्र नंतर तसं काही वाटत नाही. मंदिरांच्या मागच्या बाजूला प्राचीन द्रोण गुहा आहे जिथे प्राचीनकाळापासून नागमूर्ती ठेवलेली आहे. हिमालयाच्या या कुशीत वसलेल्या स्थळाला असलेली अशी प्राचीन वैशिष्ट्ये पूर्वकाळातील योगी आणि तपस्वी मुनींच्या कार्याची देण असावी असं इथे आल्यावर माहितीतून कळतं. इथून अजून पुढचा प्रवास सुरु होतो तो खऱ्या "सहस्त्र धारा' बघण्याचा. इथून पर्यटक लोकांची गर्दी वाढलेली दिसते. हळूहळू पायरी चढल्यासारखं मी वर चढतो आहे कॅमेऱ्यातून एक फोटो घेतो आहे, खाली खोलवर अशा दृश्याला बघतो आहे आणि मध्यभागातून वाहणाऱ्या, खळखळ आवाज करणाऱ्या व निखळ पाण्यात दार्शनिक लोकांचे निसर्गाचे आस्वाद घेणे हे सारं नजरेनं टिपतो आहे. दर पाच ते दहा मीटर अंतरावर पायथ्याखाली, मध्यभागी व टेकड्यांच्या वरच्या टोकावरून वाहणाऱ्या धारा तुम्हाला बघायला मिळतील.
त्यांनतर मीही काहीवेळ वाहत्या पाण्याचा आंनद घेतला. पुढे अजून चालत राहिलो. अचानकच मग वर बघितले कि अजून मन प्रसन्न होते. कारण नुकताच पाऊस थांबलेला, पुन्हा सूर्याचा प्रकाश येऊ लागलेला आणि त्यातच दूरवर पसरलेल्या पर्वतरांगा आणि त्यातील हिरवी झाडे आता अजूनच टवटवीत व उल्हसित दिसत होती. एक नवं दृश्य उजाडलंय अस वाटत होतं आणि हे सर्व निसर्गाचे रूप कॅमेऱ्यात कैद करण्यास निसर्ग स्वतः मला थांबवू शकत नव्हते. सर्व क्षणांना मी शक्यतोवर टिपलं. वर चढलो, अखण्डपणे वरच्या टोकावरून पायथ्याशी वाहणाऱ्या धारा अनुभवल्या, त्यांचा प्रवाह बघितला, आणि निसर्गात मी न्हाहून गेलो.
अशा या निसर्गाच्या सौंदर्याला वर्णन करणे हीही एक वेगळीच आनंदाची बाब आहे. अखंडपणे वाहत येणाऱ्या ह्या हजारो धारा येतात तरी कुठून? तर 'सहस्रधारा' हा हिमालयाचा एक भाग आहे. हिमालयाच्या पर्वतरांगांचा हा भाग असल्याने वर टोकावर सतत तयार होणारा बर्फ वितळत वितळत खाली येतो आणि वाहताना वेगवेगळ्या झाडांच्या, रोपट्यांच्या, पानांच्या संपर्कात येत जातो व स्वतःचे गुणधर्म बदलत शेवटी मोठ्या धारेत रूपांतरित होतो. अशी हि क्रिया सतत सुरु असते. सर्वात मोहक मला वाटलेलं दृश्य म्हणजे इथल्या हिमकपारींच्या मध्ये तयार होणारे ढग व त्यातून धुके पसरले कि काय असा मनोहर देखावा. इथे आल्यावर किंवा यासंबधी माहिती नेटवर शोधल्यावर तुम्हाला कळेल कि या सहस्त्रधारांमध्ये 'गंधक'धारा (सल्फरच्या) आहेत ज्या रोगमुक्ती साठी योग्य ठरतात. वैज्ञानिक दृष्टीकोनातून बघितल्यावर असं माहिती होतं कि या पाण्यामुळे त्वचेचे किंवा कोणतेही बाह्य रोग होण्याची शक्यता कमी असते. मुळात लोक यामुळेच इथे दूरवरून भेट द्यायला येत असावेत. इथली काही वैशिष्ट्ये म्हणजे आपल्याला उंचावर चढायचे असेल तर 'रोपवे' ची सुविधा आहे, अमुझमेंट पार्क्स आहेत, मुलाच्या मनोरंजनाचे साधनं आहेत, तुम्ही मित्रांसोबत विकेन्ड ला जाताय त्यासाठी उत्तम सोय आहे, दूरवरून प्रवास करून कुटुंबासोबत फिरायला जात असल्यास राहायला आणि खायला सोय आहे. जर आपल्या मित्र,प्रेयसी किंवा प्रियकरासोबत, इष्टमित्र यासोबत हॉलिडे म्हणून जाताय तर खायची आणि फिरायची सोय आहे. एकूण निसर्ग म्हणजे सर्व काही आणि त्यात मग हे सर्व फिरणे व त्यातला आनंद छानच.
अशातऱ्हेने एका बाजूने सुरु केलेला 'सहस्त्रधारा' चा प्रवास मी दुसऱ्या बाजूला येऊन संपवला हे शेवटी कळलंच नाही. मात्र आनंद आणि आठवणी या कायमच्या कोरल्या गेल्या.
शेवटी काही टीप:-
१. सहस्त्रधारा ला पोहचायचे असल्यास आधी महामंडळ बसने आयएसबीटी ला जा किंवा ट्रेनने देहरादून स्टेशन ला उतरा.
२. इथून तुम्ही अवघ्या १४ ते १५ किमी दूर सहस्त्रधारा ला पोहचण्यासाठी आईएसबीटी वरून सरळ महानगर बस पकडा आणि ठिकाणावर पोहचा.
३. दूरवरून आलेले असाल तर थोडा अंतराचा व ट्राफिकचा त्रास होईल, बाकी राहायला आणि खायला भरपूर सुविधा आहे.
४. या ठिकाणी जायचं असेल तर जुलै ऑगस्ट पर्यंत जाऊ सकता कारण त्यानंतर पावसामुळे पातळी वाढते व परिस्थिती गंभीर होते.
५. भौगोलिक परिस्थिती व पाऊसाच्या दिवसांमुळे वाहतुकीवर ट्राफिक, अचानक ठप्प झालेले रोड यांमुळे थोडा वेळेसंबंधी त्रास होऊ शकता.
६. शेवटी 'सहस्त्रधारा' हे प्रेक्षणीय स्थळ म्हणून एक उत्तम ठिकाण आहे, निसर्गात वेळ घालवण्याचा उत्तम पर्याय आहे.
✍ सागर बिसेन
@sbisensagar
#प्रवासवर्णन०१
